ZNACZENIE:
 
Znajdujemy tutaj historię Bhagavad-gīty przekazywanej od czasów niepamiętnych, to znaczy od chwili, kiedy została wyjawiona królom wszystkich planet, począwszy od planety Słońce. Szczególnym obowiązkiem królów wszystkich planet jest ochrona mieszkańców tych planet. Zatem klasa królewska powinna zrozumieć naukę Bhagavad-gīty, tak aby była w stanie kierować swoimi poddanymi i chronić ich od materialnej niewoli żądzy. Ludzkie życie ma służyć kultywacji wiedzy duchowej – w wiecznym związku z Najwyższą Osobą Boga – a przywódcy wszystkich krajów i planet zobowiązani są udzielić jej swoim obywatelom – poprzez wykształcenie, kulturę i oddanie. Innymi słowy, zadaniem przywódców wszystkich państw jest szerzenie wiedzy o świadomości Kṛṣṇy, tak aby ludzie mogli wyciągnąć korzyści z tej wielkiej nauki i wybrać właściwą, prowadzącą do sukcesu drogę – korzystając z szansy jaką daje ludzka forma życia.

W tym milenium, bóg słońca, które jest źródłem wszystkich planet w tym systemie słonecznym, znany jest jako Vivasvān, król słońca. W Brahma-saṁhicie (5.52) jest powiedziane:

„Pragnę wielbić” – powiedział Pan Brahmā – „Najwyższą, oryginalną Osobę Boga, Govindę [Kṛṣṇę], pod którego kontrolą słońce – będące królem wszystkich planet – przyjmuje bezgraniczną moc i ciepło. Słońce reprezentuje oko Pana i przebiega swoją orbitę zgodnie z Jego nakazem”.

Słońce jest królem wszystkich planet, a bóg słońca (obecnie o imieniu Vivasvān) rządzi tą planetą, która kontroluje wszystkie inne, dostarczając im ciepła i światła. Obraca się ono z rozkazu Kṛṣṇy i Pan początkowo uczynił Vivasvāna Swoim pierwszym uczniem mającym zrozumieć naukę Bhagavad-gīty. Gītā nie jest zatem spekulatywną rozprawą przeznaczoną dla niewiele znaczących, światowych naukowców, ale jest wzorcową księgą wiedzy przekazywaną od czasów niepamiętnych.

Historię Gīty możemy prześledzić w Mahābhāracie (Śānti-parva 348.51–52):

„Na początku milenium zwanego Tretā-yugą ta nauka o związku z Najwyższym została wyjawiona Manu przez Vivasvāna. Manu, ojciec ludzkości udzielił jej swemu synowi Mahārājowi Ikṣvāku, królowi tej planety Ziemi i przodkowi dynastii Raghu, w której pojawił się Pan Rāmacandra”. Zatem Bhagavad-gītā istniała w ludzkim społeczeństwie od czasów Mahārāja Ikṣvāku.

Obecnie mamy już za sobą pięć tysięcy lat Kali-yugi, która trwa 432 000 lat. Przed tym okresem była Dvāpara-yuga (800 000 lat), a wcześniej Tretā-yuga (1 200 000 lat). Zatem Manu przekazał naukę Bhagavad-gīty swemu synowi i uczniowi Mahārājowi Ikṣvāku, będącemu królem tej ziemskiej planety, jakieś 2 005 000 lat temu. Wiek obecnego Manu oblicza się na około 305 300 000 lat, z których minęło już 120 400 000 lat. Przyjmując, że przed narodzinami Manu, Pan przekazał Gītę Swemu uczniowi Vivasvānowi, bogu słońca, to z przybliżonych obliczeń wynika, że Gītā została wygłoszona przynajmniej 120 400 000 lat temu. A w społeczeństwie ludzkim przekazywana jest już od około dwóch milionów lat. Około pięć tysięcy lat temu Pan ponownie powtórzył ją Arjunie. Jest to przybliżony wiek Gīty, według niej samej i według jej autora, Pana Śrī Kṛṣṇy. Została ona przekazana bogu słońca, Vivasvānowi, który – sam będąc kṣatriyą – jest ojcem wszystkich kṣatriyów (stąd zwie się ich potomkami boga słońca, czyli kṣatriyami sūrya-vaṁśa. Ponieważ Bhagavad-gītā jest tak dobra jak Vedy, jako, że wyjawiona została przez Najwyższą Osobę Boga – wiedza ta jest apauruṣeya, nadludzka. Skoro więc nakazy wedyjskie przyjmowane są takimi jakimi są, bez ludzkiej interpretacji, zatem tak też należy przyjmować Gītę, bez świeckiej interpretacji. Światowi awanturnicy mogą spekulować na temat Gīty na swój własny sposób, ale nie będzie to Bhagavad-gītā taka, jaką jest. Bhagavad-gītā musi więc zostać przyjęta taką jaką jest, poprzez sukcesję uczniów, tak jak to opisano tutaj, że Pan przekazał ją bogu słońca, bóg słońca swemu synowi Manu, a Manu z kolei swemu synowi Ikṣvāku.

ZNACZENIE:
 
Oznajmiono tutaj wyraźnie, że Gītā była szczególnie przeznaczona dla świętych królów, jako że oni – zarządzając swoimi poddanymi – mieli wypełniać jej cel. Z pewnością nie została ona przeznaczona dla osób demonicznych, które – wymyślając różnego rodzaju interpretacje mające zaspokoić ich własne cele – unicestwiają jej wartość, tak aby nikt nie mógł wyciągnąć z niej korzyści. Skoro tylko pierwotny cel Bhagavad-gīty poszedł w niepamięć – za przyczyną niesumiennych komentatorów, zaistniała potrzeba odnowienia sukcesji uczniów. Pięć tysięcy lat temu Sam Pan zauważył, że sukcesja uczniów została przerwana i dlatego oznajmił, że cel Gīty uległ zapomnieniu. Również obecnie jest tak wiele różnych wydań Gīty (szczególnie w języku angielskim), ale prawie wszystkie z nich są niezgodne z nauką autoryzowanej sukcesji uczniów. Istnieje niezliczona ilość interpretacji Gīty napisanych przez różnych świeckich naukowców, lecz prawie żaden z nich nie akceptuje Najwyższej Osoby Boga, Kṛṣṇy, mimo iż robią dobry interes na słowach Śrī Kṛṣṇy. Interpretacje te utrzymywane są w demonicznym duchu, poniewż demony nie wierzą w Boga – chociaż korzystają z własności Najwyższego. Jako, że zaistaniała wielka potrzeba na angielskie wydanie Gīty – takiej jaką przekazuje system paramparā (sukcesja uczniów) – uczyniono tutaj próbę mającą zaspokoić tę wielką potrzebę. Bhagavad-gītā przyjęta taką jaką jest, stanowi wielki dar dla ludzkości; jeżeli natomiast przyjmuje się ją jako rozprawę o charakterze filozoficznej spekulacji, czytanie jej jest wtedy stratą czasu.

ZNACZENIE:
 
Są dwa rodzaje ludzi, mianowicie: wielbiciele i demony. Pan uczynił Arjunę odbiorcą tej wielkiej nauki dlatego, że był on Jego wielbicielem. Demony nie są w stanie jednak zrozumieć tej wielkiej, tajemnej nauki. Istnieje wiele wydań tej wielkiej księgi wiedzy i niektóre z nich posiadają komentarze wielbicieli, niektóre natomiast zostały zinterpretowane przez demony. Komentarze wielbicieli są prawdziwe, podczas gdy te pisane przez demony są bezużyteczne. Arjuna zaakceptował Śrī Kṛṣṇę jako Najwyższą Osobę Boga i każdy komentarz Gīty zgodny z postawą Arjuny jest prawdziwą służbą oddania na rzecz tej wielkiej nauki. Demony jednakże nie przyjmują Pana Kṛṣṇy takim, jakim On jest. Wymyślają swój własny obraz Kṛṣṇy, sprowadzając tym samym ogół ludzi i czytelników z drogi właściwego zrozumienia Jego nauk. Werset ten ostrzega przed takimi błędnymi ścieżkami. Tak więc, aby odnieść prawdziwą korzyść z tych nauk Śrīmad Bhagavad-gīty, należy wziąć przykład z sukcesji uczniów, zapoczątkowanej przez Arjunę.

ZNACZENIE:
 
Arjuna jest uznanym wielbicielem Pana, więc jak mógł on wątpić w słowa Kṛṣṇy? Prawda jest taka, że Arjuna nie pytał w swoim imieniu, ale pytał dla korzyści tych, którzy nie wierzą w Najwyższą Osobę Boga, albo demonów, które nie chcą zaakceptować Kṛṣṇy jako Najwyższej Osoby Boga. To jedynie dla ich korzyści Arjuna zadaje tego typu pytania, tak jak gdyby sam nie był świadomy Osoby Boga, czyli Kṛṣṇy. Z Rozdziału Dziesiątego dowiemy się, że Arjuna doskonale wiedział, iż Kṛṣṇa jest Najwyższą Osobą Boga, źródłem wszystkiego i ostatnim słowem w transcendencji. Ponieważ na tej ziemi Kṛṣṇa pojawił się jako syn Devakī, pospolitemu człowiekowi bardzo trudno jest zrozumieć, w jaki sposób Kṛṣṇa pozostał tą samą Najwyższą Osobą Boga, osobą pierwotną i wieczną. Aby zatem to wyjaśnić, Arjuna zadaje pytanie Kṛṣṇie, tak aby On Sam mógł udzielić autorytatywnej odpowiedzi. Fakt, że Kṛṣṇa jest najwyższym autorytetem, przyjmuje cały świat, nie tylko w czasach obecnych, ale od czasów niepamiętnych; nie akceptują Go jedynie demony. Skoro więc Kṛṣṇa jest przez wszystkich uznanym autorytetem, Arjuna zadał Mu to pytanie w tym celu, aby Kṛṣṇa mógł Sam Siebie opisać, nie czekając na demony, które zawsze próbują przedstawić Go w fałszywym świetle – w sposób zrozumiały dla nich i ich zwolenników. Wszyscy – dla swojego własnego dobra, powinni poznać naukę o Kṛṣṇie. Jeśli Kṛṣṇa mówi Sam o Sobie, jest to korzystne dla wszystkich światów. Takie wyjaśnienia dane przez Samego Kṛṣṇę mogą być dziwne dla demonów, jako że demony zawsze analizują Kṛṣṇę z własnego punktu widzenia. Ci natomiast, którzy są wielbicielami Pana, z ochotą przyjmują zdania o Kṛṣṇie, tym bardziej wypowiadane przez Samego Kṛṣṇę. Wielbiciele będą zawsze odnosić się z szacunkiem do takich autorytatywnych wypowiedzi o Kṛṣṇie, ponieważ zawsze gorąco pragną wiedzieć o Nim coraz więcej. Ateiści, którzy uważają Kṛṣṇę za zwykłego człowieka, mogą w ten sposób dowiedzieć się, iż Kṛṣṇa jest nadludzki, że jest On sac-cid-ānanda-vigraha – wieczną formą pełną szczęścia i wiedzy – że jest On transcendentalny i nie podlega wpływom trzech sił natury materialnej, i nie ogranicza Go czas ani przestrzeń. Wielbiciel Kṛṣṇy, tak jak Arjuna, z całą pewnością rozumie Jego transcendentalną pozycję. Zadanie tego pytania Panu jest jedynie próbą przeciwstawienia się ateistycznemu stanowisku osób, które uważają Kṛṣṇę za zwykłą ludzką istotę, podlegającą wpływom sił natury materialnej.

ZNACZENIE:
 
W Brahma-saṁhicie (5.33) znajdujemy informacje o bardzo wielu inkarnacjach Pana. Jest tam powiedziane:

„Wielbię Najwyższą Osobę Boga, Govindę [Kṛṣṇę], który jest pierwotną osobą – który jest absolutny, nieomylny i nie mający początku. I chociaż rozprzestrzenił się w nieograniczoną ilość form, jest ciągle tym samym, najstarszym, a pojawiającym się zawsze jako uosobienie młodości. Takie wieczne, pełne szczęścia, wszystko-wiedzące formy Pana poznają zwykle najlepsi uczeni wedyjscy, a zawsze manifestowane są one czystym i niezachwianym wielbicielom Pana”.

W Brahma-saṁhicie (5.39) jest również powiedziane:

„Wielbię Najwyższą Osobę Boga, Govindę [Kṛṣṇę], który obecny jest wiecznie w różnych inkarnacjach, takich jak Rāma, Nṛsiṁha i wielu podinkarnacjach, ale który jest zarazem oryginalną Osobą Boga, znanym jako Kṛṣṇa – który również przychodzi osobiście”.

Vedy mówią, że Pan – chociaż jeden bez wtórego – przejawia się w niezliczonych formach. Jest On jak kamień vaidūrya, który zmienia kolor, a jednak zawsze pozostaje takim samym. Wszystkie te wielorakie formy Pana znane są czystym i niezachwianym wielbicielom; nie można ich zrozumieć jedynie przez studiowanie Ved (vedeṣu durlabham adurlabham ātma-bhaktau). Wielbiciele, tacy jak Arjuna są nieodłącznymi towarzyszami Pana i kiedykolwiek Pan inkarnuje, oni pojawiają się razem z Nim, aby służyć Mu na różne sposoby. Arjuna jest jednym z takich wielbicieli Pana. Z wersetu tego dowiadujemy się, że kilka milionów lat temu, kiedy Pan Kṛṣṇa przekazywał Bhagavad-gītę bogu słońca Vivasvānowi, obecny był przy tym również Arjuna, ale w innej roli niż obecnie. Różnica pomiędzy Panem a Arjuną jest taka, że Pan pamięta to wydarzenie, podczas gdy Arjuna nie może go pamiętać. Na tym polega różnica między żywą istotą (będącą integralną cząstką Pana) a Najwyższym Panem. Mimo iż Arjuna został tutaj nazwany wielkim bohaterem zdolnym do pokonania wrogów, nie jest on w stanie przypomnieć sobie tego, co zdarzyło się w jego różnych, poprzednich wcieleniach. Zatem żywa istota – jakkolwiek wielką by była według ocen materialnych – nigdy nie może dorównać Najwyższemu Panu. Pan nazwany został w Brahma-saṁhicie nieomylnym (acyuta), co oznacza, że nigdy nie zapomina On Siebie, nawet wówczas, kiedy wchodzi w kontakt z materią. Dlatego Pan i żywa istota nigdy nie mogą być równe pod każdym względem, nawet wtedy, kiedy żywa istota jest wyzwolona, jak Arjuna. Chociaż Arjuna jest wielbicielem Pana, zapomina on czasami o Jego naturze. Jednak dzięki bożej łasce, wielbiciel może od razu zrozumieć nieomylną formę Pana, podczas gdy poznanie tej transcendentalnej natury jest rzeczą niemożliwą dla niewielbiciela, czyli demona. Umysły demonów nie mogą zrozumieć opisów Gīty. Kṛṣṇa pamiętał czyny, których dokonał miliony lat wcześniej. Arjuna jednak nie mógł tego pamiętać, pomimo faktu, że zarówno Kṛṣṇa jak i Arjuna są wiecznymi w swojej naturze. Możemy również zauważyć tutaj, że żywa istota zapomina o wszystkim dlatego, że zmienia ciało. Pan natomiast pamięta, jako że nigdy nie zmienia On Swojego ciała, które zawsze jest sac-cid-ānanda. Jest On advaita, co oznacza, że nie ma różnicy pomiędzy Jego ciałem a Nim Samym. Wszystko związane z Nim jest duchem; podczas gdy uwarunkowana dusza jest różna od swego ciała materialnego. I ponieważ ciało Pana i Jego dusza są tożsame, Jego pozycja zawsze różni się od pozycji zwykłej żywej istoty, nawet jeśli schodzi On na platformę materialną. Demony nie mogą zgodzić się z tą transcendentalną naturą Pana, którą Sam Pan tłumaczy w następnym wersecie.

ZNACZENIE:
 
Pan informuje tutaj o osobliwości Swoich narodzin; chociaż może pojawiać się jak zwykła osoba, to jednak pamięta wszystko o niezliczonej liczbie Swoich przeszłych „narodzin”. Podczas gdy zwykły człowiek nie może pamiętać nawet tego, co robił zaledwie parę godzin wcześniej. Jeśli zapytamy kogoś, co robił poprzedniego dnia o tej samej godzinie, niełatwo będzie dać mu natychmiastową odpowiedź. Będzie z pewnością musiał wysilić swoją pamięć, zanim przypomni sobie, co robił dokładnie o tej samej godzinie dzień wcześniej. A pomimo tego ludzie często śmią uważać się za Boga, czyli Kṛṣṇę. Nie należy dać się zbałamucić takim bezsensownym twierdzeniom. Następnie Pan tłumaczy Swoją prakṛti, czyli Swoją formę. Prakṛti znaczy „natura”, jak również svarūpa, czyli „czyjaś forma”. Pan mówi, że pojawia się w Swoim własnym ciele. Nie zmienia On swojego ciała, tak jak to się dzieje w przypadku żywych istot. Uwarunkowana dusza może posiadać jeden rodzaj ciała w życiu obecnym, jednak w życiu następnym otrzyma inne ciało. Nie ma ona stałego ciała w tym świecie materialnym, ale wędruje z jednego ciała do innego. Jednakże inaczej jest w przypadku Pana. Kiedykolwiek zstępuje On w ten materialny świat, zawsze – dzięki Swej wewnętrznej mocy – przychodzi w tym samym, oryginalnym ciele. Innymi słowy, Kṛṣṇa pojawia się w tym materialnym świecie w Swojej oryginalnej i wiecznej, dwuramiennej postaci trzymającej flet. Pojawia się dokładnie w Swoim wiecznym – nieskalanym przez ten świat materialny – ciele. Chociaż przychodzi w tym samym ciele transcendentalnym i jest Panem wszechświata, to jednak zdaje się rodzić jak zwykła żywa istota. I pomimo faktu, że Pan Kṛṣṇa rośnie od Swojego wieku dziecięcego do chłopięcego, a następnie do młodości, to jednak nie przekracza wieku młodości. W czasie bitwy na polu Kurukṣetra miał On wielu wnuków, czyli, według obliczeń materialnych, był w sędziwym wieku. Jednak ciągle wyglądał On jak młody, dwudziesto albo dwudziestopięcioletni mężczyzna. Nigdy nie oglądamy obrazów z Kṛṣṇą w podeszłym wieku, ponieważ On nigdy nie starzeje się tak jak my, pomimo faktu, że jest najstarszą osobą w całym stworzeniu – przeszłym, obecnym i przyszłym. Jego ciało ani inteligencja nigdy nie ulegają degeneracji ani zmianom. Zatem oczywistym jest, że pomimo, iż przebywa w tym świecie materialnym, jest On tym samym, nienarodzonym, niezmiennym w Swoim transcendentalnym ciele i inteligencji, posiadającym wieczną, pełną szczęścia i wiedzy formę. Jego pojawianie się i odchodzenie podobne jest wschodzącemu słońcu, przesuwającemu się przed naszymi oczyma, a następnie znikającemu z pola naszego widzenia. Kiedy słońce znajduje się poza zasięgiem naszego wzroku, myślimy, że ono zaszło, a kiedy pojawia się przed naszymi oczyma, myślimy, że znajduje się na horyzoncie. W rzeczywistości słońce zawsze pozostaje w swoim stałym położeniu, lecz z powodu naszych, wadliwych, niedoskonałych zmysłów sądzimy, iż pojawia się ono na niebie, a następnie znika. A ponieważ pojawianie się i znikanie Pana zupełnie różni się od przychodzenia i odchodzenia jakiejkolwiek innej żywej istoty, jest rzeczą oczywistą, że jest On – dzięki Swojej wewnętrznej potędze – wieczną, pełną szczęścia wiedzą i nigdy nie ulega zanieczyszczeniu przez naturę materialną. Vedy również potwierdzają to, że Najwyższa Osoba Boga jest nienarodzonym, mimo iż zdaje się On rodzić podczas przejawiania Swoich niezliczonych manifestacji. Także uzupełniająca literatura wedyjska zapewnia nas, że chociaż Pan zdaje się pojawiać w tym świecie poprzez narodziny, to jednak nie zmienia On ciała. W Bhāgavatam, pojawia się On przed Swoją matką jako czteroręki Nārāyaṇa, w pełni udekorowany sześcioma rodzajami bogactw. Pan pojawia się w Swojej wiecznej, oryginalnej formie dzięki Swojej bezprzyczynowej łasce dla żywych istot, tak aby mogły skoncentrować się na Najwyższym Panu takim, jakim On jest naprawdę, a nie na wytworach czy imaginacjach umysłu, które impersonaliści błędnie uważają za formę Pana. Według słownika Viśva-kośa, słowo māyā, albo ātma-māyā odnosi się do bezprzyczynowej łaski Pana. Pan świadomy jest wszystkich Swoich uprzednich ukazań i zniknięć; żywa istota natomiast, skoro tylko otrzyma następne ciało, całkowicie zapomina o swoim ciele przeszłym. On jest Panem wszystkich żywych istot. Kiedy przebywa na tej ziemi, dokonuje cudownych, nadludzkich czynów. Jest On zatem zawsze tą samą Absolutną Prawdą i nie ma różnicy pomiędzy Jego formą a duszą albo pomiędzy Jego ciałem a Jego jakościami. Można zadać pytanie, dlaczego Pan pojawia się w tym świecie materialnym, a następnie z niego odchodzi? Wytłumaczenie tego znajdziemy w następnym wersecie.

ZNACZENIE:
 
Znaczące jest tutaj słowo sṛjāmi. Sṛjāmi nie może być użyte w znaczeniu tworzenia, albowiem według poprzedniego wersetu postać Pana ani Jego ciało nie zostają stworzone (gdyż wszystkie z Jego form istnieją wiecznie). Zatem sṛjāmi oznacza, że Pan manifestuje się takim, jakim jest. Chociaż Pan pojawia się planowo, mianowicie pod koniec Dvāpara-yugi (w dwudziestym ósmym milenium siódmego Manu, jednego dnia Brahmy), to jednak nie musi się On stosować do takich reguł. Ma On całkowicie wolną wolę, i może postępować tak, jak tego zapragnie. Pojawia się On ze Swojej własnej woli, gdy tylko zaczyna dominować bezbożność i zanika prawdziwa religia. Zasady religii zostały wyłożone w Vedach i jakakolwiek niezgodność co do właściwego wypełniania zasad wedyjskich jest przyczyną bezbożności. W Bhāgavatam jest powiedziane, że takie zasady są prawem ustanowionym przez Pana. Tylko Pan może być twórcą systemu religijnego. Przyjmuje się również, że Vedy zostały pierwotnie przekazane przez Samego Pana sercu Brahmy. Zatem zasady dharmy, czyli religii, są bezpośrednimi nakazami Najwyższej Osoby Boga (dharmaṁ tu sākṣād bhagavat-praṇītam). Zasady te są również w sposób oczywisty zalecane w całej Bhagavad-gīcie. Całym celem Ved jest ustanowienie takich zasad – z nakazu Pana. Również pod koniec Gīty Pan mówi wyraźnie, że najwyższą zasadą religii jest podporządkowanie się Jemu jedynie i nic ponad to. Zasady wedyjskie prowadzą do całkowitego oddania się Panu i kiedy tylko te zasady niszczone są przez demony – Pan pojawia się osobiście. Z Bhāgavatam dowiadujemy się, że Pan Buddha jest inkarnacją Kṛṣṇy, która pojawiła się w czasie, kiedy krzewił się materializm i materialiści używali autorytetu Ved jako pretekstu do swoich niecnych poczynań. Chociaż w Vedach istnieją pewne ścisłe prawa i nakazy do ofiar zwierzęcych mających służyć określonym celom, to ludzie o skłonnościach demonicznych urządzają takie ofiary bez odwoływania się do zasad wedyjskich. Pan Buddha pojawił się, aby położyć temu kres i ustanowić wedyjskie zasady łagodności. Każdy avatāra, czyli inkarnacja Pana, ma pewną szczególną misję do spełnienia. Wszystkie te avatāry zostały opisane w pismach objawionych. Nie należy zatem nikogo uważać za avatāra, jeśli nie jest on uznany za takiego przez pisma święte. Nie jest to prawdą, że Pan pojawia się tylko na ziemi indyjskiej. Może On pojawić się wszędzie, gdzie tylko i kiedy tylko zapragnie. W każdej Swojej inkarnacji przekazuje tyle wiedzy o religii, ile są w stanie zrozumieć określeni ludzie, w ich określonych warunkach. Jednakże misja jest ta sama – doprowadzenie ludzi do świadomości Boga i nakłonienie ich do posłuszeństwa wobec zasad religijnych. Czasami przychodzi On osobiście, a czasami przysyła Swojego bona fide reprezentanta, w postaci Swego syna czy sługi. Czasami przychodzi też Sam, ale w jakiejś zamaskowanej postaci.

Zasady Bhagavad-gīty zostały przekazane Arjunie, a tym samym i innym światłym osobom, jako że Arjuna był osobą światłą w porównaniu ze zwykłymi ludźmi w innych częściach świata. To, że dwa plus dwa równa się cztery, jest zasadą matematyczną prawdziwą zarówno w arytmetyce w klasie pierwszej, jak również w klasach wyższych. Jednak istnieje matematyka wyższa i niższa. Wszystkie inkarnacje Pana uczą tych samych zasad, ale w zależności od okoliczności, zasady zdają się być wyższymi albo niższymi. Wszystkie zasady religii – jak to zostanie później wytłumaczone – zaczynają się wraz z zaakceptowaniem czterech porządków życia duchowego i czterech porządków życia społecznego. Całym celem misji różnych inkarnacji jest wzbudzenie wszędzie świadomości Kṛṣṇy. Świadomość taka jest przejawiona lub nieprzejawiona tylko w zależności od różnych warunków.

ZNACZENIE:
 
Według Bhagavad-gīty, sādhu (osoba święta) jest człowiekiem świadomym Kṛṣṇy. Może się na pozór wydawać, że jakaś osoba jest niereligijna, jeśli jednak posiada ona w pełni kwalifikacje świadomości Kṛṣṇy, oznacza to, że jest ona sādhu. Słowo duṣkṛtām odnosi się do tego, kto nie dba o świadomość Kṛṣṇy. Tacy niegodziwcy, czyli duṣkṛtām, nazywani są głupcami i najniższymi spośród ludzkości, mimo iż mogą nawet posiadać wysokie wykształcenie świeckie. Z drugiej strony, osoba, która w stu procentach zaangażowała się w świadomość Kṛṣṇy, jest uważana za sādhu, nawet jeśli nie posiada dobrego wykształcenia ani wychowania. Jeśli chodzi o ateistów, to Najwyższy Pan nie musi pojawiać się osobiście, aby ich unicestwić, tak jak to zrobił z demonami Rāvaṇą i Kaṁsą. Pan ma wielu pośredników, całkowicie zdolnych do zniszczenia demonów. Zstępuje On szczególnie po to, aby ukoić Swoich niezachwianych wielicieli, którzy zawsze są niepokojeni przez demony. Demony bezustannie nękają wielbicieli, nawet jeśli ci ostatni są ich krewnymi. I tak Prahlāda Mahārāja był prześladowany przez swojego ojca – Hiraṇyakaśipu. Devakī zaś, matka Kṛṣṇy, była siostrą swojego prześladowcy Kaṁsy, który nękał ją i jej męża Vasudevę, jako że z nich to miał narodzić się Kṛṣṇa. Pan Kṛṣṇa pojawił się więc przede wszystkim w tym celu, aby uchronić Devakī, a nie po to, aby zabić Kaṁsę. Jednak obie te rzeczy wykonał jednocześnie. Dlatego jest powiedziane tutaj, iż Pan pojawia się w różnych inkarnacjach, aby chronić Swoich wielbicieli i zniszczyć demonicznych niegodziwców.

Te zasady inkarnacji podsumowuje następujący werset z Caitanya-caritāmṛty (Madhya 20.263–264) Kṛṣṇadāsy Kavirājy:

„Avatāra, czyli inkarnacja Boga, zstępuje z królestwa Bożego w tę materialną manifestację. I określona postać Osoby Boga, który przychodzi w ten sposób, nazywana jest inkarnacją albo avatārą. Takie inkarnacje przebywają w świecie duchowym, w królestwie Boga, a kiedy zstępują do tego świata materialnego, wtedy otrzymują nazwę avatāra.”

Są różnego rodzaju avatāry, takie jak puruṣāvatāry, guṇāvatāry, līlāvatāry, śakty-āveśa avatāry, manvantara-avatāry i yugāvatāry – i wszystkie one pojawiają się planowo w całym wszechświecie. Jednakże Pan Kṛṣṇa jest pierwszym Panem, źródłem wszystkich avatārów. Pan Śrī Kṛṣṇa przychodzi w określonym celu – mianowicie po to, aby uśmierzyć cierpienia Swoich czystych wielbicieli, którzy pragną zobaczyć Go w Jego oryginalnych rozrywkach we Vṛndāvan. Zatem pierwszym celem avatāry Kṛṣṇy jest zadowolenie Jego niezachwianych wielbicieli.

Pan mówi, iż osobiście pojawia się w każdym milenium. To znaczy, że inkarnuje On także w wieku Kali. Jak to zostało oznajmione w Śrīmad-Bhāgavatam, inkarnacją w tym wieku Kali jest Pan Caitanya Mahāprabhu, który rozprzestrzenił kult Kṛṣṇy w formie ruchu saṅkīrtana (zbiorowe intonowanie świętych imion) i rozszerzył świadomość Kṛṣṇy na całe Indie. Przepowiedział także, że kultura saṅkīrtana rozprzestrzeni się na cały świat, przechodząc z miasta do miasta i z wioski do wioski. Pan Caitanya, jako inkarnacja Kṛṣṇy, Osoby Boga, nie został opisany bezpośrednio, ale w poufnych częściach pism objawionych, takich jak ”Upaniṣady”, „Mahābhārata” i Bhāgavatam. Ruch saṅkīrtana Pana Caitanyi bardzo przyciąga wielbicieli Pana Kṛṣṇy. Ten avatāra Pana nie zabija, ale dzięki Swojej bezprzyczynowej łasce zbawia niegodziwców.

ZNACZENIE:
 
Zstępowanie Pana z Jego transcendentalnej siedziby zostało już wytłumaczone w wersecie szóstym. Kto jest w stanie zrozumieć prawdę o pojawianiu się Osoby Boga, ten już został uwolniony z niewoli materialnej, a zatem zaraz po opuszczeniu tego ciała materialnego powróci on do królestwa Boga. Takie wyzwolenie żywej istoty z materialnej niewoli nie jest wcale rzeczą łatwą. Impersonaliści i yogini osiągają wyzwolenie dopiero po wielu trudach i wielu, wielu narodzinach. I nawet wtedy wyzwolenie, które osiągają – mianowicie wejście w bezosobowe brahma-jyoti Pana – jest jedynie wyzwoleniem częściowym, w którym zawsze istnieje ryzyko powrotu do tego świata materialnego. Natomiast wielbiciel Pana osiąga Jego siedzibę z chwilą śmierci tego ciała materialnego, jedynie przez zrozumienie transcendentalnej natury ciała Pana i Jego czynów, nie narażając się na powrót do tego materialnego świata. W Brahma-saṁhicie (5.33) jest powiedziane, iż Pan posiada bardzo wiele form i inkarnacji: advaitam acyutam anādim ananta-rūpam. Chociaż istnieje wiele transcendentalnych form Pana, są one ciągle jedną i tą samą Najwyższą Osobą Boga. Należy przyjąć ten fakt z przekonaniem, mimo iż jest to czymś niepojętym dla świeckich naukowców i filozofów empiryków. Jak oznajmiono w Vedach (Puruṣa-bodhinī Upaniṣad):

„Jeden Najwyższa Osoba Boga jest wiecznie związany ze Swoimi niezachwianymi wielbicielami w bardzo wielu transcendentalnych formach”. W tym wersecie Gīty Pan osobiście potwierdza wersję wedyjską. Kto przyjmuje tę prawdę na mocy autorytetu Ved i Najwyższej Osoby Boga i kto nie traci czasu na spekulacje filozoficzne, ten osiąga najwyższy stan doskonałego wyzwolenia. Jedynie przez osiągnięcie tej prawdy w oparciu o wiarę, można bez wątpienia osiągnąć wyzwolenie. Wedyjska wersja tat tvam asi odnosi się do tego przypadku. Każdy, kto rozumie, że Pan Kṛṣṇa jest Najwyższym albo kto mówi o Panu: „Ty jesteś Najwyższym Brahmanem, Osobą Boga”, ten zostaje natychmiast wyzwolony i wskutek tego ma zapewnione wejście w transcendentalne królestwo Boga i obcowanie z Panem. Innymi słowy, taki pełen wiary wielbiciel Pana niewątpliwie osiąga doskonałość. Potwierdza to następujące twierdzenie wedyjskie:

„Doskonały stan wyzwolenia od narodzin i śmierci można osiągnąć jedynie przez wiedzę o Panu, Najwyższej Osobie Boga, i nie ma innego sposobu na osiągnięcie tej doskonałości”. (Śvetāśvatara Upaniṣad 3.8) To, że nie ma innej alternatywy oznacza, że każdy kto nie rozumie tego, że Pan Kṛṣṇa jest Najwyższą Osobą Boga, z pewnością pogrążony jest w ignorancji. Nie może więc on osiągnąć zbawienia jedynie przez lizanie zewnętrznej powierzchni słoika z miodem, czyli przez interpretowanie Bhagavad-gīty odpowiednio do swojej świeckiej erudycji. Filozofowie empirycy mogą odgrywać bardzo ważne role w świecie materialnym, ale niekoniecznie muszą być odpowiednimi kandydatami do wyzwolenia. Tacy nadęci, „światowi” naukowcy muszą czekać na bezprzyczynową łaskę wielbiciela Pana. Należy zatem kultywować świadomość Kṛṣṇy z wiarą i wiedzą, i w ten sposób osiągnąć doskonałość.

ZNACZENIE:
 
Jak opisano to powyżej, bardzo trudno jest zrozumieć osobową naturę Najwyższej Prawdy Absolutnej osobom, które są zbyt przywiązane do rzeczy materialnych. Na ogół ludzie przywiązani do cielesnej koncepcji życia są tak pochłonięci materializmem, że prawie niemożliwe dla nich jest zrozumienie tego, iż Najwyższy jest osobą. Tacy materialiści nie są nawet w stanie zrozumieć, że istnieje ciało transcendentalne, które jest niezniszczalne, pełne wiedzy i wiecznie szczęśliwe. Ciało materialne podlega zniszczeniu, pełne jest ignorancji i całkowicie nieszczęśliwe. Dlatego ludzie na ogół mają tę samą ideę w umyśle, kiedy słyszą o osobowej formie Pana. Dla takich materialistycznie myślących ludzi czymś najwyższym jest postać ogromnej manifestacji materialnej. Wskutek tego uważają, że Najwyższy jest bezosobowy. I ponieważ są zbyt pochłonięci rzeczami materialnymi, przeraża ich myśl o zachowaniu osobowości po wyzwoleniu z materii. Kiedy słyszą, że życie duchowe również jest indywidualne i osobowe, obawiają się zostać ponownie osobami, więc naturalnie preferują pewien rodzaj wtopienia się w bezosobową próżnię. Na ogół porównują oni żywe istoty do baniek na oceanie, które następnie w nim giną. (Taka jest najwyższa doskonałość duchowej egzystencji pozbawionej osobowości). Jest to pewien rodzaj pełnego strachu stanu życia, pozbawionego doskonałej wiedzy o egzystencji duchowej. Ponadto jest wiele osób, które w ogóle nie są w stanie zrozumieć duchowej egzystencji. Zaaferowani wieloma teoriami i zakłopotani sprzecznościami różnego rodzaju filozoficznych spekulacji, są rozgoryczeni albo źli, i dochodzą do niemądrego wniosku, że nie ma najwyższej przyczyny, i że wszystko jest ostatecznie próżnią. Jest to chorobliwy stan życia. Niektórzy są zbyt związani materialnie i dlatego nie przywiązują wagi do życia duchowego. Niektórzy z nich pragną stopić się z najwyższą przyczyną duchową, a niektórzy wątpią we wszystko i powodowani rozpaczą, złoszczą się na wszelkiego rodzaju spekulacje duchowe. Ta ostatnia grupa ludzi ucieka się do różnego rodzaju środków odurzających, a ich chorobliwe halucynacje uważane są niekiedy za wizje duchowe. Należy uwolnić się od wszystkich trzech stanów przywiązania do świata materialnego: lekceważenia życia duchowego, strachu przed duchową, osobową tożsamością i koncepcją próżni, będącej skutkiem frustracji w życiu. Aby uwolnić się od tych trzech stanów materialnej koncepcji życia, należy przyjąć schronienie w Panu, pod kierunkiem bona fide mistrza duchowego, i przestrzegać zasad życia w oddaniu. Ostatni etap życia w oddaniu nazywany jest bhāva, czyli transcendentalną miłością do Boga.

Według ustępu Bhakti-rasāmṛta-sindhu (1.4.15–16) dotyczącego nauki o służbie oddania:

„Na początku trzeba mieć wstępne pragnienie realizacji duchowej. To doprowadzi do etapu, na którym szuka się towarzystwa osób duchowo oświeconych. Następny etap to inicjacja przez oświeconego mistrza duchowego. Pod jego kierunkiem początkujący bhakta (wielbiciel Pana) zaczyna proces służby oddania. Przez pełnienie służby oddania pod kierunkiem mistrza duchowego uwalnia się od materialnych przywiązań, osiąga wytrwałość w dążeniu do samorealizacji i zaczyna znajdować upodobanie w słuchaniu o Absolutnej Osobie Boga, Śrī Kṛṣṇie. To upodobanie prowadzi go dalej do przywiązania się do świadomości Kṛṣṇy, które to przywiązanie dojrzewa w bhāva, czyli początkowy stan transcendentalnej miłości do Boga. Prawdziwa miłość do Boga nazywana jest prema i jest ona stanem najwyższej doskonałości życia”. Dla stanu prema właściwe jest bezustanne zaangażowanie w transcendentalną służbę miłości dla Pana. A więc przez powolny proces służby oddania pod przewodnictwem bona fide mistrza duchowego, można osiągnąć najwyższy stan, uwolniwszy się od wszelkich przywiązań do rzeczy materialnych, od strachu przed własną indywidualną duchową osobowością i od frustracji wiodącej do filozofii próżni. Wtedy ostatecznie można osiągnąć siedzibę Najwyższego Pana.

ZNACZENIE:
 
Każdy poszukuje Kṛṣṇy w różnych aspektach Jego manifestacji. Kṛṣṇa, Najwyższa Osoba Boga jest częściowo realizowany w Swoim bezosobowym blasku brahma-jyoti i jako wszechprzenikająca Dusza Najwyższa, zamieszkująca wewnątrz wszystkiego – nie wyłączając cząstek atomów. W pełni zrealizować Kṛṣṇę mogą jednak tylko Jego czyści wielbiciele. Zatem Kṛṣṇa jest przedmiotem realizacji dla każdego, i w ten sposób każdy jest usatysfakcjonowany odpowiednio do swego pragnienia posiadania Go. Również w świecie transcendentalnym Kṛṣṇa odwzajemnia się Swoim czystym wielbicielom w związkach transcendentalnych w taki sposób, jak oni tego pragną. Ktoś może pragnąć Kṛṣṇy jako Najwyższego Pana, ktoś inny jako Swojego przyjaciela, ktoś jako syna, a jeszcze ktoś jako kochanka. Kṛṣṇa nagradza Swoich wielbicieli jednakowo, według różnego natężenia ich miłości do Niego. To samo odwzajemnienie uczuć pomiędzy Panem a Jego różnego rodzaju wielbicielami istnieje również w świecie materialnym. Czyści wielbiciele obcują z Osobą Pana zarówno tutaj, jak i w Jego transcendentalnej siedzibie, służąc Mu i czerpiąc z tej służby miłości transcendentalną radość. Jeśli chodzi o impersonalistów, którzy chcą popełnić duchowe samobójstwo – niszcząc indywidualną egzystencję żywej istoty – Kṛṣṇa pomaga im również, przyjmując ich w Swój promienny olśniewający blask. Tacy impersonaliści nie chcą zaakceptować wiecznej i pełnej szczęścia Osoby Boga. Wskutek zniszczenia swojej indywidualności nie mogą oni rozkoszować się szczęściem pochodzącym z transcendentalnej służby dla Osoby Boga. Niektórzy z nich, ci którzy nie są mocno usytuowani nawet w egzystencji bezosobowej, powracają na płaszczyznę materialną, aby tutaj spełnić swoje uśpione pragnienie działania. Nie zostają oni promowani na planety duchowe, ale otrzymują ponowną szansę życia na planetach materialnych. Tych, którzy pracują dla zysków, Pan, jako yajñeśvara, nagradza upragnionymi efektami ich określonych obowiązków; a yoginów ubiegających się o siły mistyczne, obdarza takimi siłami. Innymi słowy, sukces każdego zależy jedynie od Jego łaski, a różne procesy duchowe są jedynie różnymi stopniami sukcesu na tej samej ścieżce. Dopóki jednak nie osiągnie się najwyższej doskonałości w świadomości Kṛṣṇy, wszelkie wysiłki pozostają niedoskonałymi, tak jak oznajmia to Śrīmad-Bhāgavatam (2.3.10):

„Bez względu na to, czy ktoś wolny jest od wszelkich pragnień [w przypadku wielbicieli], czy pragnie wszelkich korzyści albo ubiega się o wyzwolenie, powinien on z całych sił starać się czcić Najwyższą Osobę Boga, aby osiągnąć całkowitą doskonałość kulminującą w świadomości Kṛṣṇy.

ZNACZENIE:
 
Istnieje wielkie nieporozumienie jeśli chodzi o bogów i półbogów tego materialnego świata, i ludzie o mniejszej inteligencji (chociaż uchodzący za wielkich uczonych) uważają półbogów za różne formy Najwyższego Pana. W rzeczywistości półbogowie nie są różnymi formami Pana, lecz Jego różnymi częściami. Bóg jest jeden, ale Jego cząstki są liczne. Vedy oznajmiają: nityo nityānām – jest jeden Bóg. Īśvaraḥ paramaḥ kṛṣṇaḥ. Jest jeden najwyższy Bóg – Kṛṣṇa, a półbogowie zostali wyposażeni w moce pozwalające im zarządzać tym światem materialnym. Wszyscy półbogowie są żywymi istotami (nityānām) wyposażonymi w różnym stopniu w moce materialne. Nie mogą oni równać się Najwyższemu Bogu – Nārāyaṇowi, Viṣṇu, czyli Kṛṣṇie. Każdy kto uważa, że Bóg i półbogowie znajdują się na tym samym poziomie, nazywany jest ateistą, czyli pāṣaṇḍī. Nawet tak wielcy półbogowie jak Brahma i Śiva nie mogą być porównywani z Najwyższym Panem. W rzeczywistości Pan wielbiony jest przez takich półbogów, jak Brahma i Śiva (śiva-viriñci-nutam). Jest wielu przywódców społecznych, których niemądrzy ludzie wielbią z powodu błędnego pojmowania zoomorfizmu i antropomorfizmu. Iha devatāḥ oznacza jakiegoś potężnego człowieka albo półboga tego materialnego świata. Ale Nārāyaṇa, Viṣṇu, czyli Kṛṣṇa, Najwyższa Osoba, nie należy do tego świata. Jest On ponad nim, czyli jest transcendentalny w stosunku do tego materialnego stworzenia. Nawet Śrīpāda Śaṅkarācārya, przywódca impersonalistów, jest zdania, że Nārāyaṇa, czyli Kṛṣṇa, znajduje się poza tym materialnym stworzeniem. Jednakże niemądrzy ludzie (hṛta-jñāna) wielbią półbogów, ponieważ pragną natychmiastowych korzyści. Osiągają je, ale nie wiedzą, że korzyści w ten sposób zdobyte są przemijające i są przeznaczone dla ludzi mniej inteligentnych. Osoba inteligentna jest świadoma Kṛṣṇy i nie ma potrzeby czczenia miernych półbogów dla jakiejś natychmiastowej, krótkotrwałej korzyści. Półbogowie tego świata materialnego, jak również ich czciciele, znikną wraz z unicestwieniem tego materialnego stworzenia. Dary półbogów są materialne i przemijające. Zarówno światy materialne, jak i ich mieszkańcy, razem z półbogami i ich czcicielami, są bańkami w oceanie kosmicznym. W tym świecie jednakże ludzkie społeczeństwo szaleje za takimi przemijającymi rzeczami jak materialne bogactwa, czyli posiadanie ziemi, rodziny i przedmiotów dających zadowolenie zmysłom. Aby te rzeczy osiągnąć, oddają cześć półbogom albo potężnym jednostkom w społeczeństwie ludzkim. Jeśli ktoś otrzymuje stanowisko ministra w rządzie, dzięki wielbieniu jakiegoś przywódcy politycznego, uważa on, że otrzymał wielkie dobrodziejstwo. Dlatego wszyscy oni płaszczą się przed tzw. przywódcami albo „grubymi rybami” w celu otrzymania przemijających korzyści, i rzeczywiście osiągają te rzeczy. Tacy niemądrzy ludzie nie są zainteresowani świadomością Kṛṣṇy dla trwałego rozwiązania trudów egzystencji materialnej. Wszyscy oni uganiają się za uciechami zmysłowymi, i aby to sobie chociaż trochę ułatwić, przywiązani są do czczenia potężnych żywych istot, znanych jako półbogowie. Werset ten wskazuje na to, że ludzie rzadko interesują się świadomością Kṛṣṇy. Są raczej zainteresowani uciechami materialnymi, i z tego powodu wielbią pewne potężne żywe istoty.

ZNACZENIE:
 
Pan jest stwórcą wszystkiego. Wszystko zostało zrodzone z Niego i wszystko po unicestwieniu spocznie w Nim. Jest On zatem również stwórcą czterech podziałów społecznych, począwszy od grupy ludzi inteligentnych, nazywanych fachowo braminami, będących pod wpływem siły dobroci. Następną grupą jest grupa administracyjna, nazywana kṣatriyami i znajduje się ona pod wpływem siły pasji. Kupcy, nazywani vaiśyami, znajdują się pod wpływem mieszaniny dwóch sił natury: pasji i ignorancji, a śūdrowie, czyli robotnicy są pod działaniem trzeciej siły natury materialnej – ignorancji. Pomimo tego, że Pan Kṛṣṇa jest stwórcą tych czterech podziałów życia społecznego, nie należy On do żadnego z nich, ponieważ nie jest On żadną z dusz uwarunkowanych, z których część tworzy społeczeństwo ludzkie. Ludzkie społeczeństwo podobne jest do każdego innego społeczeństwa zwierzęcego, i aby wynieść ludzi ponad stan zwierzęcy, Pan stworzył wyżej wymienione podziały społeczne. W ten sposób członkowie odpowiednich grup mogą systematycznie rozwijać świadomość Kṛṣṇy. Skłonności ludzi do określonych prac są uwarunkowane siłami natury materialnej, pod wpływem których ludzie ci się znajdują. Symptomy odpowiadające różnym siłom natury materialnej zostały opisane w Osiemnastym Rozdziale tej książki. Jednak osoba świadoma Kṛṣṇy przewyższa nawet bramina. Cechą bramina jest to, że zna on Brahmana – Najwyższą Prawdę Absolutną. Jednak większość z nich zbliża się tylko do bezosobowej manifestacji Pana Kṛṣṇy – Brahmana. I jedynie człowiek, który przekracza ograniczoną wiedzę bramina i osiąga wiedzę o Najwyższej Osobie Boga, Panu Śrī Kṛṣṇie, zostaje osobą świadomą Kṛṣṇy (albo innymi słowy Vaiṣṇavą). Świadomość Kṛṣṇy zawiera wiedzę o różnych pełnych ekspansjach Kṛṣṇy, takich jak: Rāma, Nṛsiṁha, Varāha itd. Tak jak Kṛṣṇa jest transcendentalny do podziałów społeczeństwa ludzkiego, tak również osoba świadoma Kṛṣṇy jest transcendentalna wobec takich podziałów, bez względu na to, czy weźmiemy tutaj pod uwagę podziały grupowe, narodowe czy rasowe.

ZNACZENIE:
 
Tak jak w tym świecie materialnym istnieją prawa mówiące, iż król nie może postępować źle, albo że król nie podlega prawu państwowemu – podobnie Pan, chociaż jest stwórcą świata materialnego, to jednak nie podlega On wpływom czynności tego świata. Stwarza On i pozostaje z dala od tego stworzenia, podczas gdy żywe istoty – z powodu swojej skłonności do panowania nad zasobami materialnymi – uwikłane są w rezultaty czynności materialnych. Właściciel jakiejś firmy nie jest odpowiedzialny za złe czy dobre czyny pracowników. Pracownicy ci są sami za nie odpowiedzialni. Żywe istoty są zaangażowane w różnego rodzaju czynności mające na celu zadowalanie zmysłów, ale czynności te nie zostały nakazane przez Pana. W tym świecie żywe istoty pracują nad postępem w zadowalaniu zmysłów i dążą do osiągnięcia wyższych planet po śmierci. Pan, będąc kompletnym w Sobie, nie czuje pociągu do tzw. szczęścia niebiańskiego, czyli szczęścia osiągalnego na planetach niebiańskich. Półbogowie z tych planet są jedynie Jego sługami. Właściciel firmy nigdy nie pragnie niższego rodzaju szczęścia, takiego jakiego mogliby pragnąć zatrudniani przez niego robotnicy. Pan pozostaje z dala od działalności materialnej i skutków tej działalności. Na przykład deszcze nie są odpowiedzialne za różne gatunki roślinności pojawiającej się na ziemi, chociaż bez takich deszczów rośliny te nie mogłyby rosnąć. Wedyjskie smṛti potwierdza to w następujący sposób:

„W stworzeniu materialnym Pan jest tylko najwyższą przyczyną. Bezpośrednią przyczyną jest natura materialna, dzięki której pojawiła się ta manifestacja kosmiczna”. Jest wiele gatunków żywych istot, takich jak półbogowie, istoty ludzkie i niższe zwierzęta, i wszystkie z nich podlegają skutkom swoich przeszłych dobrych i złych czynów. Pan tylko odpowiednio ułatwia im spełnianie takich czynów i reguluje je trzema siłami natury materialnej. Nigdy jednak nie jest odpowiedzialny za ich przeszłe i obecne czyny. Vedānta-sūtra (2.1.34) potwierdza, że Pan nigdy nie jest stronniczy wobec żadnej żywej istoty vaiṣamya-nairghṛṇye na sāpekṣatvāt. Żywa istota sama odpowiedzialna jest za swoje własne czyny. Pan tylko – za pośrednictwem natury materialnej, Swojej zewnętrznej energii – ułatwia jej spełnianie tych czynów. Każdy kto posiadł doskonałą wiedzę o skomplikowanym prawie karmy, czyli pracy dla zysku, nie podlega już skutkom swoich czynów. Innymi słowy, osoba, która rozumie tę transcendentalną naturę Pana, jest człowiekiem doświadczonym w świadomości Kṛṣṇy, a zatem nigdy nie podlega prawom karmy. Kto natomiast nie zna transcendentalnej natury Pana i kto myśli, że czynności Pana mają na celu osiągnięcie jakichś korzyści, tak jak jest to w przypadku żywych istot, ten z pewnością zostanie uwikłany w rezultaty swoich czynów. Ale osoba znająca Najwyższą Prawdę jest duszą wyzwoloną, usytuowaną w świadomości Kṛṣṇy.

ZNACZENIE:
 
Są dwa rodzaje ludzi. Niektórzy mają serce pełne nieczystych pragnień, inni wolni są od od takich materialnych zanieczyszczeń. Świadomość Kṛṣṇy jest równie korzystna dla obu tych rodzajów ludzi. Ci, którzy pełni są zanieczyszczeń, mogą zacząć praktykowanie świadomości Kṛṣṇy i stopniowo, poprzez przestrzeganie zasad służby oddania, oczyścić się. Ci, którzy już pozbyli się tych nieczystości, mogą kontynuować działanie w tej samej świadomości Kṛṣṇy, tak aby inni mogli podążyć za ich przykładem i tym samym odnieść korzyść. Osoby niemądre albo będące nowicjuszami w świadomości Kṛṣṇy, nie posiadające wiedzy o świadomości Kṛṣṇy, często chcą zaprzestać działania. Trzeba jednak pamiętać, że Pan nie pochwalił zamiaru Arjuny, który chciał wycofać się z pola walki. Zaprzestanie działania w świadomości Kṛṣṇy i usunięcie się w odosobnione miejsce, aby tam praktykować świadomość Kṛṣṇy na pokaz, jest mniej istotne od rzeczywistego zaangażowania się w pracę dla Kṛṣṇy. Należy tylko wiedzieć, w jaki sposób działać. Arjuna otrzymał radę, aby działać w świadomości Kṛṣṇy, biorąc przykład z pierwszych uczniów Pana, takich jak wcześniej wspomniany bóg słońca, Vivasvān. Jak wcześniej wspomniano, Najwyższy Pan zna wszystkie Swoje przeszłe czyny, jak również czyny tych, którzy w przeszłości działali w świadomości Kṛṣṇy. Dlatego poleca On działanie boga słońca, który parę milionów lat temu nauczył się tej sztuki od Pana. Wszyscy tacy uczniowie Pana wymienieni zostali tutaj jako wyzwolone osoby z przeszłości, które pełniły obowiązki zlecone im przez Kṛṣṇę.

ZNACZENIE:
 
Praca w świadomości Kṛṣṇy powinna być wykonywana zgodnie z przykładami wcześniejszych bona fide wielbicieli. Poleca to werset piętnasty. Werset następny tłumaczy, dlaczego działanie takie nie powinno być niezależne.

Aby działać w świadomości Kṛṣṇy, należy poddać się prowadzeniu przez osoby autoryzowane, pochodzące z sukcesji uczniów. Zostało to już wyjaśnione na początku tego rozdziału. O systemie świadomości Kṛṣṇy został początkowo pouczony bóg słońca, bóg słońca wytłumaczył go swemu synowi Manu, a Manu z kolei wytłumaczył go swemu synowi Ikṣvāku. W ten sposób system ten rozpowszechniany jest na Ziemi od niepamiętnych czasów. Zatem należy iść w ślady wcześniejszych autorytetów, pochodzących z linii sukcesji uczniów. W przeciwnym razie nawet najbardziej inteligentni ludzie będą zdezorientowani co do wzorcowego działania w świadomości Kṛṣṇy. Dlatego Pan postanowił bezpośrednio pouczyć Arjunę o świadomości Kṛṣṇy; każdy więc, kto bierze przykład z Arjuny, z pewnością nie zostaje zwiedziony.

Zostało powiedziane, że zwyczajów religijnych nie może ustanowić osoba posiadająca niedoskonałą wiedzę empiryczną. W rzeczywistości zasady religijne może ustanowić tylko Sam Pan. Dharmaṁ tu sākṣād bhagavat-praṇītam (Bhāgavatam 6.3.19). Nikt nie może stworzyć zasad religijnych za pomocą niedoskonałych spekulacji. Należy brać przykład z wielkich autorytetów, takich jak Brahmā, Śiva, Nārada, Manu, Kumārowie, Kapila, Prahlāda, Bhīṣma, Śukadeva Gosvāmī, Yamarāja, Janaka, i Bali Mahārāja. Za pomocą spekulacji umysłowych nie można stwierdzić, co jest religią albo samorealizacją. Dlatego, dzięki bezprzyczynowej łasce dla Swoich wielbicieli, Pan bezpośrednio tłumaczy Arjunie, czym jest czyn, a czym jest bezczyn. Tylko czyny pełnione w świadomości Kṛṣṇy są w stanie uwolnić spełniającą je osobę z sideł egzystencji materialnej.

ZNACZENIE:
 
Jeśli ktoś poważnie traktuje wyzwolenie z niewoli materialnej, musi on zrozumieć różnicę pomiędzy działaniem, biernością i czynem nie popieranym przez autorytety. Należy starać się przeanalizować czyn, jego skutki i czyny niewłaściwe, jako że przedmiot ten jest bardzo trudny. Aby zrozumieć świadomość Kṛṣṇy i działanie zgodne z jej zasadami, należy dowiedzieć się o swoim związku z Najwyższym. Kto posiadł doskonałą wiedzę, ten wie, że każda żywa istota jest wiecznym sługą Pana i dlatego musi działać w świadomości Kṛṣṇy. Cała Bhagavad-gītā zmierza do takiego wniosku. Wszystkie inne wnioski, nie będące w zgodzie z tą świadomością i odpowiadającemu jej działaniu, są czynami zakazanymi, czyli vikarmą. Aby to zrozumieć należy obcować z autorytetami w świadomości Kṛṣṇy i od nich poznać tę tajemnicę – jest to tak dobre jak bezpośrednia nauka od Pana. W przeciwnym razie nawet najbardziej inteligentne osoby będą zdezorientowane.

ZNACZENIE:
 
Osoba działająca w świadomości Kṛṣṇy jest w naturalny sposób wolna od więzów karmy. Wszystkie jej czyny pełnione są dla Kṛṣṇy, dlatego nie cieszy się ona rezultatami swojej pracy ani też nie cierpi z ich powodu. Jest to więc osoba inteligentna w społeczeństwie ludzkim, nawet chociaż zaangażowana jest we wszelkiego rodzaju prace dla Kṛṣṇy. Akarma znaczy bez następstw działania. Impersonaliści porzucają pracę dla zysku, obawiając się aby ich działanie nie było przeszkodą na ścieżce realizacji duchowej, ale przedstawiciel kultu osobowego zna swoją właściwą pozycję – wie, że jest wiecznym sługą Najwyższej Osoby Boga. Dlatego angażuje się on w działanie w świadomości Kṛṣṇy. Ponieważ wszystko robi dla Kṛṣṇy, cieszy się tylko szczęściem transcendentalnym pochodzącym z pełnienia służby. Ci, którzy zaangażowali się w ten proces, nie posiadają pragnienia zadowalania własnych zmysłów. Zrozumienie swojej pozycji jako wiecznego sługi Kṛṣṇy chroni ich przed wszelkiego rodzaju skutkami ich prac.

ZNACZENIE:
 
Tylko osoba posiadająca pełną wiedzę może zrozumieć działanie osoby w świadomości Kṛṣṇy. Ponieważ osoba świadoma Kṛṣṇy jest wolna od wszelkiego rodzaju skłonności do zadowalania zmysłów, oznacza to, że z pomocą doskonałej wiedzy o swojej konstytucjonalnej pozycji wiecznego sługi Najwyższej Osoby Boga spaliła ona skutki swojej pracy. Tylko ten jest naprawdę uczonym, kto osiągnął taką doskonałość wiedzy. Rozwój tej wiedzy o wiecznej służbie dla Pana porównywany jest do ognia. Ogień taki, raz rozniecony, może spalić wszelkiego rodzaju skutki działania.

ZNACZENIE:
 
Taka wolność od więzów działania możliwa jest tylko w świadomości Kṛṣṇy, kiedy wszystko poświęca się Kṛṣṇie. Osoba świadoma Kṛṣṇy w swoim działaniu kieruje się czystą miłością do Najwyższej Osoby Boga i dlatego nie przywiązuje się do efektów tego działania. Nie przywiązuje ona wagi nawet do własnego utrzymania, gdyż wszystko pozostawia Kṛṣṇie. Nie pragnie ona gromadzić żadnych przedmiotów ani chronić tych, które już znajdują się w jej posiadaniu. wypełnia ona swój obowiązek najlepiej jak potrafi i wszystko pozostawia Kṛṣṇie. Taka wolna od przywiązań osoba nigdy nie podlega dobrym czy złym skutkom działania, jak gdyby nie wykonywała żadnej pracy. Jest to oznaką akarmy, czyli działania, w którym nie podlega się skutkom tego działania. Każde inne działanie, pozbawione świadomości Kṛṣṇy, jest wiążące dla jego wykonawcy i jest prawdziwym aspektem vikarmy, tak jak to wytłumaczono już wcześniej.

ZNACZENIE:
 
Osoba świadoma Kṛṣṇy nie oczekuje żadnych efektów swojej pracy – ani dobrych ani złych. W pełni kontroluje ona swój umysł i inteligencję. Wie, że jest cząstką Najwyższego, a zatem rola odgrywana przez nią – jako integralną cząstkę całości – nie jest jej własnym działaniem, ale spełniana jest przez Najwyższego za jej pośrednictwem. Kiedy ręka porusza się, nie robi tego z własnej woli, ale poprzez wysiłek całego ciała. Pragnienia osoby świadomej Kṛṣṇy zawsze harmonizują z pragnieniem Najwyższego, jako że nie posiada ona pragnień zadowalania własnych zmysłów. Porusza się ona dokładnie tak, jak część jakiejś maszyny. I tak jak ta część, wymaga oliwienia i czyszczenia aby mogła sprawnie spełniać swoją funkcję, podobnie osoba świadoma Kṛṣṇy utrzymuje się dzięki swojej pracy, tak aby być zdolną do pełnienia transcendentalnej służby miłości dla Pana. Dlatego jest ona wolna od wszelkich następstw swoich wysiłków. Tak jak zwierzę, nie rości sobie ona pretensji nawet do swojego ciała. Okrutny właściciel zwierzęcia czasami zabija je, a pomimo to zwierzę to nie protestuje. Nie ma ono żadnej prawdziwej niezależności. Osoba świadoma Kṛṣṇy całkowicie pochłonięta realizacją duchową, ma bardzo mało czasu na fałszywe posiadanie jakiegokolwiek przedmiotu materialnego. Chcąc jedynie utrzymać ciało i duszę razem, nie potrzebuje ona zajmować się żadnymi nieczystymi sprawami po to, aby gromadzić pieniądze. Jest zatem wolna od tego rodzaju materialnych grzechów i nie podlega skutkom swojego działania.

ZNACZENIE:
 
Osoba świadoma Kṛṣṇy nie wkłada dużo wysiłku nawet w utrzymanie tego ciała. Zadowala się tym, co przychodzi samo. Nigdy nie pożycza ona ani nie żebrze, ale pracuje sumiennie, tak jak ją na to stać, i zadowala się tym, co osiąga poprzez swoją uczciwą pracę. Jest ona zatem niezależna w utrzymaniu siebie. Nie pozwala na to, aby czyjakolwiek służba przeszkadzała w jej służbie w świadomości Kṛṣṇy. Jednakże, aby służyć Panu, może ona uczestniczyć w każdego rodzaju pracy, pozostając niewzruszoną wobec dualizmów tego świata materialnego. Takie dualizmy odczuwane są na przykład podczas upałów i chłodu czy w szczęściu i nieszczęściu. Osoba świadoma Kṛṣṇy jest ponad tymi dualizmami, gdyż dla zadowolenia Kṛṣṇy nie waha się działać w jakikolwiek sposób. Dlatego pozostaje niewzruszona zarówno wobec szczęścia, jak i nieszczęścia. Symptomy takie charakterystyczne są dla osób posiadających doskonałą wiedzę transcendentalną.

ZNACZENIE:
 
Kto osiągnął pełną świadomość Kṛṣṇy, ten uwolnił się od wszelkich dualizmów, a tym samym od zanieczyszczenia siłami natury materialnej. Może zostać wyzwolony, ponieważ zna swoją konstytucjonalną pozycję w związku z Kṛṣṇą – wskutek tego umysł jego nie może zostać odciągnięty od świadomości Kṛṣṇy. Wszystko co robi poświęca Kṛṣṇie, który jest pierwotnym Viṣṇu. Wszystkie jego prace są pierwotnie ofiarami, jako że ofiara polega na zadowalaniu Najwyższej Osoby, Kṛṣṇy (czyli Viṣṇu). Wynikające z tej pracy następstwa na pewno wtapiają się w transcendencję i jej wykonawca nie cierpi żadnych materialnych skutków.

ZNACZENIE:
 
Opisano tutaj, w jaki sposób czyny spełniane w świadomości Kṛṣṇy mogą ostatecznie doprowadzić do celu duchowego. Są różnego rodzaju czynności w świadomości Kṛṣṇy i wszystkie z nich opisane zostaną w wersetach następnych. Na razie przedstawiono tylko zasady świadomości Kṛṣṇy. Uwarunkowana dusza, uwikłana w nieczystości materialne, działa w atmosferze materialnej. Musi ona jednak uwolnić się od takich warunków. Procesem, który jej w tym pomoże jest świadomość Kṛṣṇy. Na przykład pacjent, który cierpi na rozstrój przewodu pokarmowego z powodu spożywania w nadmiarze produktów mlecznych, leczony jest innym produktem mlecznym, mianowicie twarogiem. Zaabsorobowana materią uwarunkowana dusza może zostać wyleczona przez świadomość Kṛṣṇy. Takie jest stwierdzenie Gīty. Proces ten jest powszechnie znany jako yajña, czyny (ofiary) przeznaczone jedynie dla zadowolenia Viṣṇu, czyli Kṛṣṇy. Im bardziej czynności tego świata materialnego spełniane są w świadomości Kṛṣṇy, czyli jedynie dla Viṣṇu, tym bardziej uduchawia się atmosfera tego świata – poprzez całkowite pogrążenie się w tej świadomości. Słowo brahma (Brahman) znaczy „duchowy”. Pan posiada ciało duchowe, a promienie Jego transcendentalnego ciała, Jego duchowy blask, nazywany jest brahma-jyoti. W tym brahma-jyoti usytuowane jest wszystko co istnieje; kiedy jednak jyoti przykryte jest iluzją (māyą), czyli przyjemnościami zmysłowymi – nazywane jest wtedy materią. Ta materialna zasłona może zostać natychmiast usunięta poprzez świadomość Kṛṣṇy; w ten sposób: ofiara dla świadomości Kṛṣṇy, czynnik akceptujący taką ofiarę lub daninę, proces jej spożycia, ofiarowujący i rezultat – wszystko to razem staje się Brahmanem, czyli Prawdą Absolutną. Prawda Absolutna przykryta przez māyę nazywana jest materią. Materia zaangażowana w służbę dla Prawdy Absolutnej odzyskuje swoje cechy duchowe. Świadomość Kṛṣṇy jest procesem przemiany świadomości iluzorycznej w świadomość Brahmana, czyli Najwyższego. Kiedy umysł całkowicie pogrąża się w świadomości Kṛṣṇy, mówi się, że jest on w samādhi, czyli transie. Wszystko, co robione jest z taką transcendentalną świadomością, nazywane jest yajñą, czyli ofiarą dla Absolutu. W takim stanie świadomości duchowej: ofiarowujący, ofiara, spożycie, wykonujący lub przewodzący pełnieniu ofiary i rezultat, czyli zysk końcowy – wszystko to staje się jednym w Absolucie, Najwyższym Brahmanie. Taka jest metoda świadomości Kṛṣṇy.

ZNACZENIE:
 
Jak to opisano powyżej, osoba wypełniająca obowiązki w świadomości Kṛṣṇy nazywana jest również doskonałym yoginem albo mistykiem pierwszej klasy. Ale są również inni, którzy spełniają podobne ofiary dla wielbionych przez siebie półbogów, i jeszcze inni, którzy takie ofiary spełniają dla Najwyższego Brahmana, czyli dla bezosobowego aspektu Najwyższego Pana. Są więc ofiary różnego rodzaju. Takie różne ofiary, spełniane przez różnego rodzaju ludzi, stwarzają tylko złudzenie odmienności. W rzeczywistości ofiara znaczy zadowolenie Najwyższego Pana – Viṣṇu, który znany jest jako Yajña. Wszystkie te różne odmiany ofiar można podzielić na dwie podstawowe grupy: poświęcanie jakichś ziemskich bogactw i ofiary w dążeniu do wiedzy transcendentalnej. Osoby świadome Kṛṣṇy poświęcają wszelkie materialne posiadłości dla zadowolenia Najwyższego Pana, podczas gdy inni, którzy pragną jakiegoś przemijającego szczęścia materialnego, poświęcają posiadane przez siebie dobra materialne dla zadowolenia takich półbogów jak Indra, bóg słońca itd. Jeszcze inni, mianowicie impersonaliści, poświęcają swoje tożsamości poprzez połączenie się z bezosobowym Brahmanem. Półbogowie są potężnymi żywymi istotami wyznaczonymi przez Najwyższego Pana do utrzymania tego świata oraz kierowania wszystkimi funkcjami materialnymi, jak ogrzewanie, oświetlanie wszechświata i dostarczenie wody. Osoby zainteresowane korzyściami materialnymi oddają cześć półbogom przez spełnianie różnego rodzaju ofiar polecanych w Vedach. Nazywani są oni bahv-īśvara-vādī, czyli wierzącymi w wielu bogów. Natomiast inni, którzy wielbią bezosobową cechę Prawdy Absolutnej i uważają postacie półbogów za przemijające, poświęcają swoje indywidualne „ja” w najwyższym ogniu i w ten sposób, przez połączenie się z egzystencją Najwyższego, kończą swoją indywidualną egzystencję. Tacy impersonaliści spędzają swój czas na filozoficznych spekulacjach, chcąc w ten sposób zrozumieć transcendentalną naturę Najwyższego. Innymi słowy, pracujący dla zysków poświęcają swoje materialne bogactwa dla uciech zmysłowych, podczas gdy impersonaliści poświęcają swoje desygnaty materialne w nadziei połączenia się z egzystencją Najwyższego. Dla impersonalistów ogniem ołtarza ofiarnego jest Najwyższy Brahman, a ofiarą jest jaźń, konsumowana przez ogień Brahmana. Osoba świadoma Kṛṣṇy, tak jak Arjuna, poświęca jednakże wszystko dla zadowolenia Kṛṣṇy – zarówno swoje materialne bogactwa, jak i własne „ja”. Jest ona zatem yoginem pierwszej klasy, nie tracąc przy tym swojej indywidualnej egzystencji.

ZNACZENIE:
 
Członkowie czterech etapów życia ludzkiego, mianowicie: brahmacārīn, gṛhastha, vānaprastha i sannyāsīn, wszyscy powinni zostać doskonałymi yoginami, czyli transcendentalistami. Ponieważ celem ludzkiego życia nie jest zwierzęce zadowalanie zmysłów, cztery porządki życia ludzkiego zostały zorganizowane w taki sposób, aby umożliwić ludziom osiągnięcie doskonałości w życiu duchowym. Brahmacārīn, czyli uczeń znajdujący się pod opieką bona fide mistrza duchowego, kontroluje umysł przez powstrzymywanie się od zadowalania zmysłów. Brahmacārīn słucha tylko słów dotyczących świadomości Kṛṣṇy. Słuchanie jest podstawą rozumienia i dlatego czysty brahmacārīn całkowicie angażuje się w harer nāmānukīrtanam – śpiewanie i słuchanie o chwałach Pana. Powstrzymuje się on od słuchania wibracji materialnych, a słuch angażuje w słuchanie transcendentalnych wibracji mantry Hare Kṛṣṇa, Hare Kṛṣṇa. Podobnie, osoby żyjące w małżeństwie, które mają pewną swobodę, jeśli chodzi o zadowalanie zmysłów, robią to z dużym umiarem. Życie seksualne, jedzenie mięsa i przyjmowanie środków odurzających i pobudzających – są to powszechne tendencje w społeczeństwie ludzkim, ale osoba w związku małżeńskim, żyjąca według zasad, nie nadużywa życia seksualnego ani nie folguje sobie w inny sposób w zadowalaniu zmysłów. Małżeństwa zawierane na zasadach religijnych sa powszechne we wszystkich cywilizowanych społeczeństwach ludzkich, gdyż jest to sposób na ograniczenie życia seksualnego. Taka wstrzemięźliwość i nieprzywiązywanie się do życia seksualnego jest również rodzajem yajñi, jako że wstrzemięźliwy gṛhastha poświęca swoją ogólną skłonność do zadowalania zmysłów dla wyższego, transcendentalnego życia.

ZNACZENIE:
 
Jest tuaj mowa o systemie yogi przedstawionym przez Patañjalego. W Yoga-sūtrze Patañjalego, dusza nazywana jest pratyag-ātmą i parāg-ātmą. Dopóki dusza przywiązana jest do zadowalania zmysłów, nazywana jest parāg-ātmą, ale skoro tylko uwalnia się od tego przywiązania, jest zwana pratyag-ātmą. Dusza podlega działaniom dziesięciu rodzajów powietrza znajdującego się wewnątrz ciała, a uświadomić to sobie można przez system oddychania. System yogi Patañjalego naucza, w jaki sposób kontrolować funkcjonowanie powietrza wewnątrz ciała, tak aby ostatecznie wszystkie funkcje tego powietrza wykorzystać do oczyszczenia duszy z przywiązań materialnych. Według tego systemu yogi ostatecznym celem jest pratyag-ātmā, która nie ma nic wspólnego z czynnościami materialnymi. Zmysły współdziałają z przedmiotami zmysłów i wszystkie angażują się w czynności poza duszą. Uszy słuchają, oczy patrzą, nos wącha, język smakuje a ręka dotyka. Czynności te nazywają się funkcjami prāṇa-vāyu. Apāna-vāyu kieruje się w dół, vyāna-vāyu działa w sposób kurczący i rozszerzający, samāna-vāyu utrzymuje równowagę, udāna-vāyu kieruje się w górę. Ten, kto jest oświecony, angażuje je wszystkie w rozwój realizacji duchowej.

ZNACZENIE:
 
Ofiary tego rodzaju można podzielić na różne kategorie. Niektóre osoby na przykład poświęcają swój majątek na różne cele dobroczynne. W Indiach istnieją bogate związki kupieckie albo warstwy książęce, które otwierają różnego rodzaju instytucje dobroczynne, jak dharma-śālā, anna-kṣetra, atithi-śālā, anāthālaya i vidyā-pīṭha. Również w innych krajach jest wiele szpitali, domów starców i podobnych instytucji charytatywnych, których celem jest rozdział żywności, kształcenie oraz darmowe leczenie dla biednych. Wszelka taka działalność dobroczynna nazywana jest dravyamaya-yajña. Są też tacy, którzy dla osiągnięcia wyższego poziomu życia lub w celu osiągnięcia wyższych planet w tym wszechświecie, dobrowolnie przyjmują wszelkiego rodzaju wyrzeczenia, jak candrāyaṇa i cāturmāsya. Proces ten polega na czynieniu ślubów dla poddania życia pewnym surowym prawom. Na przykład osoba składająca śluby cāturmāsya nie goli się przez cztery miesiące w roku (od lipca do października), nie spożywa pewnych pokarmów, nie przyjmuje dwóch posiłków dziennie albo nie opuszcza domu. Taka rezygnacja z pewnych wygód życia nazywana jest tapomaya-yajñą. Są jeszcze inni, którzy angażują się w różnego rodzaju yogi mistyczne, jak np. system Patañjalego (w celu połączenia się z Absolutem), haṭha-yogę czy aṣṭāṅga-yogę (dla osiągnięcia pewnego rodzaju doskonałości). Niektórzy zaś wędrują do wszystkich świętych miejsc pielgrzymek. Wszystkie te praktyki nazywają się yoga-yajñami, czyli ofiarami dla osiągnięcia pewnego rodzaju doskonałości w tym świecie materialnym. Są również inni, którzy studiują różnego rodzaju literaturę wedyjską, szczególnie Upaniṣady i Vedānta-sūtry albo filozofię Sāṅkhya. Nazywa się to svādhyāya-yajña albo poświęcenie się studiom. Wszyscy ci yogini z wiarą pełnią różnego rodzaju ofiary i dążą do wyższego poziomu życia. Świadomość Kṛṣṇy jednakże różni się od wszystkich tych procesów, jako że jest ona bezpośrednią służbą dla Najwyższego Pana. Świadomości Kṛṣṇy nie można osiągnąć poprzez żadną z wyżej wymienionych ofiar, ale jedynie dzięki łasce Pana i Jego bona fide wielbicieli. Świadomość Kṛṣṇy jest zatem transcendentalna.

ZNACZENIE:
 
Ten system yogi polegający na kontrolowaniu procesu oddychania, nazywany jest prāṇāyāmą i na początku praktykowany jest w systemie haṭha-yogi poprzez różne postawy siedzące. Wszystkie z tych procesów polecane są dla kontrolowania zmysłów i dla postępu w realizacji duchowej. Praktyka ta obejmuje również kontrolowanie powietrza wewnątrz ciała, tak aby zmienić kierunek jego obiegu na przeciwny. Powietrze apāna kieruje się w dół, a powietrze prāṇa w górę. Yogīn zajmujący się systemem prāṇāyāma praktykuje oddychanie w przeciwnym kierunku, tak aż prądy powietrza zneutralizują się w pūraka, zrównoważeniu. Kiedy wydychane powietrze ofiarowane jest powietrzu wdychanemu, nazywa się to recaka. Kiedy oba prądy powietrza zostaną całkowicie zatrzymane, nazywane jest to yogą kumbhaka. Poprzez praktykowanie yogi kumbhaka, yogin przedłuża swoje życie o wiele, wiele lat, tak aby móc osiągnąć doskonałość w realizacji duchowej. Inteligentny yogīn stara się osiągnąć doskonałość w przeciągu jednego życia, nie czekając na następne. I przez praktykę kumbhaka yogi przedłuża swoje życie o wiele, wiele lat. Osoba świadoma Kṛṣṇy jednakże, pełniąc zawsze transcendentalną służbę miłości dla Pana, automatycznie staje się kontrolerem swoich zmysłów. Ponieważ zmysły jej są zawsze zaangażowane w służbę dla Kṛṣṇy, nie mają one okazji zajęcia się niczym innym. Wskutek tego, z chwilą zakończenia tego życia jest ona w naturalny sposób przenoszona na transcendentalny plan Pana Kṛṣṇy. Dlatego też nie robi ona żadnych wysiłków w celu przedłużenia swojego życia. Od razu osiąga platformę wyzwolenia, jak oznajmia to Bhagavad-gītā (14.26):

„Kto angażuje się w czystą służbę dla Pana, wznosi się ponad siły natury materialnej i natychmiast osiąga platformę duchową”. Osoba świadoma Kṛṣṇy zaczyna od etapu transcendentalnego i bezustannie pogrążona jest w tej świadomości. Dlatego nie upada i szybko osiąga królestwo Najwyższego Pana. Praktyka polegająca na zmniejszeniu ilości pokarmu jest podejmowana automatycznie, kiedy tylko ktoś je kṛṣṇa-prasādam, czyli pożywienie najpierw ofiarowane Panu. Zmniejszenie ilości spożywanego pokarmu jest bardzo pomocne w kontroli zmysłów. A bez kontrolowania zmysłów nie ma możliwości wydostania się z tej materialnej niewoli.

ZNACZENIE:
 
Z powyższego objaśnienia różnego typu ofiar, mianowicie: ofiary z własnego majątku, studiowania Ved albo doktryn filozoficznych i praktykowania systemu yogi, można dowiedzieć się, że głównym celem ich wszystkich jest kontrolowanie zmysłów. Zadowalanie zmysłów jest główną przyczyną egzystencji materialnej; zatem dopóki ktoś tego nie zarzuci, nie ma szansy na wzniesienie się do wiecznej platformy – pełnej wiedzy, szczęścia i życia. Platforma ta znajduje się w wiecznej atmosferze, atmosferze Brahmana. Wszystkie wyżej wymienione ofiary pomocne są w oczyszczeniu się z następstw grzechów tego materialnego życia. Przez taki postęp nie tylko osiąga się szczęście i pełnię w tym życiu, ale również, po opuszczeniu ciała materialnego, wchodzi się do wiecznego królestwa Boga, czy to łącząc się z bezosobowym Brahmanem, czy obcując bezpośrednio z Najwyższą Osobą Boga, Kṛṣṇą.

ZNACZENIE:
 
Bez względu na to jaką formę posiadamy w tym życiu, pozostajemy nieświadomi swojej rzeczywistej pozycji. Innymi słowy, przyczyną pobytu w tym świecie materialnym są złożone skutki naszego grzesznego życia w przeszłości. Niewiedza jest przyczyną grzechu, a grzech jest przyczyną przeciągania się naszej egzystencji w tym świecie materialnym. Ludzka forma życia jest jedyną furtką, przez którą można się wydostać z tego uwikłania. Dlatego Vedy dają nam szansę takiej ucieczki, wskazując ścieżki religii, ekonomicznego dobrobytu, uregulowanego zadowalania zmysłów, i w końcu – środki do całkowitego wydostania się z tych nieszczęsnych warunków. Ścieżka religii, czyli różnego rodzaju ofiary polecane powyżej, automatycznie rozwiązuje nasze problemy ekonomiczne. Przez pełnienie yajñi możemy mieć wystarczającą ilość pożywienia, mleka itd. – nawet jeśli jest tzw. wzrost populacji. Kiedy ciało zostaje odpowiednio nakarmione i zaopatrzone w potrzebne mu przedmioty, naturalnie następnym etapem jest zadowalanie zmysłów. Można zatem stopniowo wznosić się z niewoli materialnej do poziomu wyzwolenia, a najwyższą doskonałością wyzwolonego życia jest obcowanie z Najwyższym Panem. Doskonałość można osiągnąć przez spełnianie yajñi (ofiar), jak to opisano powyżej. Jeśli nie pełni się yajñi odpowiednio do zaleceń wedyjskich, nie można oczekiwać szczęścia nawet w tym życiu, nie mówiąc już o następnym: w innym ciele i na innej planecie. Na różnych wyższych planetach istnieją różne poziomy materialnych wygód i we wszystkich przypadkach na osoby zaangażowane w pełnienie różnego rodzaju yajñi czeka ogromne szczęście. Jednak najwyższym rodzajem szczęścia, jakie może osiągnąć człowiek, jest wzniesienie się na planety duchowe – poprzez praktykowanie świadomości Kṛṣṇy. Życie w świadomości Kṛṣṇy jest zatem rozwiązaniem wszystkich problemów egzystencji materialnej.

ZNACZENIE:
 
Vedy wspominają o wszystkich typach ofiar, wymienionych powyżej, jako odpowiadających ludziom zajętym różnego rodzaju pracami. Ponieważ ludzie są tak bardzo pochłonięci cielesną koncepcją życia, ofiary te zostały ustalone w taki sposób, że pozwalają one angażować albo ciało, albo umysł, albo inteligencję. Ale ostatecznym celem ich wszystkich jest doprowadzenie do wyzwolenia z tego ciała. Pan potwierdza to tutaj Swymi własnymi słowami.

ZNACZENIE:
 
Celem wszystkich ofiar jest osiągnięcie doskonałej wiedzy, następnie uwolnienie się od trosk materialnych i ostatecznie – zaangażowanie się w transcendentalną służbę miłości dla Najwyższego Pana (świadomość Kṛṣṇy). Niemniej jednak, we wszystkich tych aktach ofiarnych zawiera się pewna tajemnica i tajemnicę tę należy poznać. Ofiary przyjmują czasami różne formy, w zależności od określonych wierzeń pełniącego te ofiary. Kiedy wiara spełniającego ofiarę osiąga stan wiedzy transcendentalnej, powinien on być uważany za bardziej światłego, niż ten, który składa ofiarę z bogactw materialnych bez takiej wiedzy, jako że ofiary składane bez wiedzy pozostają na platformie materialnej i nie przynoszą żadnych korzyści duchowych. Prawdziwa wiedza kulminuje w świadomości Kṛṣṇy, będącej najwyższym stanem wiedzy transcendentalnej. Bez wzniesienia się do wiedzy, ofiary są jedynie czynnościami materialnymi. Kiedy jednakże ofiary te zostaną wzniesione do poziomu transcendentalnej wiedzy, wszystkie takie czynności osiągają platformę duchową. W zależności od różnego stopnia świadomości, czyny ofiarne nazywane są czasami karma-kāṇḍa, czyli czynnościami dla zysków, a czasami jñāna-kāṇḍa – wiedzą mającą na celu poszukiwanie prawdy. I niewątpliwie lepiej jest, jeśli wszystkie czyny ofiarne znajdują swój finał w wiedzy.

ZNACZENIE:
 
Ścieżka realizacji duchowej jest niewątpliwie trudna. Dlatego Pan radzi nam przyjęcie mistrza duchowego z linii sukcesji uczniów zapoczątkowanej przez Samego Pana. Nikt nie może być bona fide mistrzem duchowym, jeśli nie przestrzega tej zasady sukcesji uczniów. Oryginalnym mistrzem duchowym jest Sam Pan, a osoba pochodząca z sukcesji uczniów może wyjawić swemu uczniowi przekaz Pana w postaci niezmienionej. Nikt nie może zrealizować się duchowo wymyślając swój własny proces, tak jak jest to zwyczajem niemądrych oszustów. Bhāgavatam (6.3.19) mówi: dharmaṁ tu sākṣād bhagavat-praṇītam – ścieżka religii została wskazana bezpośrednio przez Pana. Zatem ani spekulacje umysłowe, ani jałowe dyskusje nie mogą nikomu pomóc w uczynieniu postępu w życiu duchowym. Postępu takiego też nie można uczynić poprzez niezależne studiowanie ksiąg wiedzy. Po to, aby otrzymać wiedzę, należy zbliżyć się do bona fide mistrza duchowego, całkowicie mu się podporządkować i służyć mu bez fałszywego prestiżu. Sekret postępu w życiu duchowym polega na zadowalaniu samozrealizowanego mistrza duchowego. Zadawanie pytań i pokora stanowią o duchowym rozumieniu. Bez pokory i pełnienia służby, zadawanie pytań mistrzowi duchowemu nie będzie skuteczne. Uczeń musi zostać poddany sprawdzianowi przez mistrza duchowego, i kiedy mistrz duchowy przekonuje się o jego szczerym pragnieniu, automatycznie błogosławi go prawdziwym rozumieniem duchowym. Werset ten potępia zarówno bezrozumne naśladownictwo, jak i zadawanie absurdalnych pytań. Należy nie tylko pokornie słuchać mistrza duchowego, ale również poprzez pokorę, zadawanie pytań i pełnienie służby, zdobywać od niego wiedzę. Bona fide mistrz duchowy jest z natury bardzo dobry dla uczniów. A wtedy gdy uczeń jest pokorny i zawsze gotowy do pełnienia służby, zadawanie pytań i przekaz wiedzy stają się doskonałe.

ZNACZENIE:
 
Kto otrzymał wiedzę od duszy samozrealizowanej, czyli osoby, która zna prawdziwą postać rzeczy, ten wie, że wszystkie żywe istoty są cząstkami Najwyższej Osoby Boga, Pana Śrī Kṛṣṇy. Złudzenie egzystencji oddzielnej od Kṛṣṇy nazywane jest māyą (mā – nie, yā – to). Niektórzy myślą, że nie mamy nic wspólnego z Kṛṣṇą, że Kṛṣṇa jest tylko wielką osobistością historyczną. Absolutem zaś jest bezosobowy Brahman. W rzeczywistości, jak informuje o tym Bhagavad-gītā, bezosobowy Brahman jest osobistym blaskiem Kṛṣṇy, Najwyższej Osoby Boga, przyczyny wszystkiego. Brahma-saṁhitā wyraźnie oznajmia, że Kṛṣṇa jest Najwyższą Osobą Boga, przyczyną wszystkich przyczyn. Nawet miliony inkarnacji są jedynie Jego różnymi ekspansjami. Ekspansjami Kṛṣṇy są również żywe istoty. Filozofowie Māyāvādī błędnie myślą, że Kṛṣṇa traci Swą oddzielną egzystencję w wielu Swoich ekspansjach. Myśl taka jest z natury materialna. W tym materialnym świecie zdobyliśmy doświadczenie, iż rzecz, która została rozdzielona na części, traci swoją pierwotną tożsamość. Filozofowie Māyāvādī nie potrafią zrozumieć tego, że Absolut oznacza, że jeden plus jeden równa się jeden, i jeden minus jeden również wynosi jeden. Tak jest bowiem w przypadku świata absolutnego.

Z braku dostatecznej wiedzy o nauce absolutu jesteśmy teraz w złudzeniu i myślimy, iż jesteśmy oddzieleni od Kṛṣṇy. Chociaż jesteśmy oddzielnymi cząstkami Kṛṣṇy, to jednak nie jesteśmy różni od Niego. Różnice cielesne pomiędzy żywymi istotami są māyą, czyli nie są czymś rzeczywistym. Zadaniem nas wszystkich jest zadowalanie Kṛṣṇy. Jedynie z powodu māyi Arjuna myślał, że okresowy, cielesny związek z krewnymi był czymś ważniejszym od jego wiecznego, duchowego związku z Kṛṣṇą. Cała nauka Gīty zmierza do tego wniosku, że żywa istota, jako Jego wieczny sługa, nigdy nie może zostać oddzielona od Kṛṣṇy, a jej wrażenie bycia tożsamością samodzielną, nie związaną z Kṛṣṇą, nazywane jest māyą. Żywe istoty jako oddzielone cząstki Najwyższego, mają pewien cel do spełnienia. Zapomniawszy o tym celu, od czasów niepamiętnych przebywają w różnego rodzaju ciałach: jako ludzie, zwierzęta, półbogowie itd. Przyczyną tych różnic cielesnych jest zapomnienie o transcendentalnej służbie dla Pana. Kto jednak angażuje się w taką służbę poprzez świadomość Kṛṣṇy, ten od razu zostaje od tego złudzenia uwolniony. Czystą wiedzę można otrzymać jedynie od bona fide mistrza duchowego i w ten sposób uchronić się przed złudzeniem, że żywa istota jest równa Kṛṣṇie. Doskonała wiedza oznajmia, że Dusza Najwyższa (Kṛṣṇa) jest najwyższym schronieniem dla wszystkich żywych istot, a porzucając to schronienie, żywe istoty – pod wpływem energii materialnej – ulegają złudzeniu, odnosząc wrażenie, iż posiadają oddzielną tożsamość. Wskutek tego – w różnym stopniu utożsamiając się z materią – zapominają o Kṛṣṇie. Kiedy jednak takie ulegające złudzeniu żywe istoty osiągają świadomość Kṛṣṇy, oznacza to, że znajdują się na ścieżce do wyzwolenia. Potwierdza to Bhāgavatam (2.10.6): muktir hitvānyathā-rūpaṁ svarūpeṇa vyavasthitiḥ. Wyzwolenie jest równoznaczne z osiągnięciem swojej konstytucjonalnej pozycji wiecznego sługi Kṛṣṇy (świadomość Kṛṣṇy).

ZNACZENIE:
 
Prawidłowe zrozumienie swojej konstytucjonalnej pozycji w związku z Kṛṣṇą jest rzeczą tak wspaniałą, że jest w stanie od razu uwolnić daną osobę od zabójczej walki o egzystencję, która toczy się w oceanie niewiedzy. Materialny świat porównywany jest czasami do oceanu niewiedzy, a czasami do płonącego lasu. Walka o życie w oceanie jest bardzo bolesna, nawet dla doskonałego pływaka; jeśli znajdzie się ktoś, kto uratuje tego zmagającego się z oceanem pływaka, jest on największym wybawcą. Doskonała wiedza otrzymana od Najwyższej Osoby Boga jest ścieżką wiodącą do wyzwolenia. A łódź świadomości Kṛṣṇy jest bardzo prosta, ale zarazem najbardziej wzniosła.

ZNACZENIE:
 
Doskonała wiedza o duszy i Duszy Najwyższej oraz ich związku została porównana tutaj do ognia. Ogień ten spala i obraca w popiół zarówno skutki czynów niepobożnych, jak i wszelkie następstwa czynów pobożnych. Skutki te mogą znajdować się na różnych etapach rozwoju: istnieją skutki dopiero tworzące się, skutki już owocujące, skutki już odebrane oraz skutki a priori. Jednak wiedza o konstytucjonalnej pozycji żywej istoty obraca je wszystkie w popiół. Jeśli ktoś posiada doskonałą wiedzę, wszystkie skutki jego czynów, zarówno a priori, jak i a posteriori, ulegają spaleniu. Vedy (Bṛhad-āraṇyaka Upaniṣad 4.4.22) oznajmiają: ubhe uhaivaiṣa ete taraty amṛtaḥ sādhv-asādhūnī: „Osoba ta przezwycięża skutki zarówno pobożnych, jak i niepobożnych czynów”.

ZNACZENIE:
 
Kiedy mówimy o wiedzy transcendentalnej, mamy na myśli rozumienie duchowe. Nie ma zatem nic tak wzniosłego i czystego jak wiedza transcendentalna. Niewiedza jest przyczyną naszej niewoli, a wiedza jest drogą do wyzwolenia. Wiedza ta jest dojrzałym owocem służby oddania. Kto ją posiadł, ten nie musi już nigdzie szukać spokoju, gdyż raduje się pokojem będącym w nim samym. Innymi słowy, wiedza ta i pokój kulminują w świadomości Kṛṣṇy. Jest to ostatnie słowo Bhagavad-gīty.

ZNACZENIE:
 
Taką wiedzę o świadomości Kṛṣṇy może osiągnąć człowiek, który ma mocną wiarę w Kṛṣṇę. Wierzącym, nazywany jest ten, kto myśli, że jedynie przez działanie w świadomości Kṛṣṇy może osiągnąć najwyższą doskonałość. Wiarę taką można zdobyć przez pełnienie służby oddania i przez intonowanie Hare Kṛṣṇa, Hare Kṛṣṇa, Kṛṣṇa Kṛṣṇa, Hare Hare/ Hare Rāma, Hare Rāma, Rāma Rāma, Hare Hare, które oczyszcza nasze serce z wszelkiego materialnego brudu. Poza tym należy kontrolować zmysły. Osoba pokładająca wiarę w Kṛṣṇie i kontrolująca zmysły może szybko i bez trudu osiągnąć doskonałość w wiedzy o świadomości Kṛṣṇy.

ZNACZENIE:
 
Spośród wielu standardowych i autorytatywnych pism objawionych, najlepszym jest Bhagavad-gītā. Ludzie, którzy w swym postępowaniu niemalże podobni są do zwierząt, nie posiadają wiary w standardowe pisma objawione ani też nie mają wiedzy o nich. A niektórzy, chociaż nawet posiadają wiedzę o takich pismach i mogą cytować z nich ustępy, to nie mają właściwej wiary w ich słowa. Są też inni, którzy wierząc w pisma święte, takie jak Bhagavad-gītā, nie wierzą jednak w Najwyższą Osobę Boga, Śrī Kṛṣṇę, i nie oddają Mu czci. Takie osoby nie mogą wytrwać w świadomości Kṛṣṇy i upadają. Te spośród wszystkich wymienionych wyżej osób, które nie mają żadnej wiary i zawsze wątpią, nie czynią w ogóle postępu. Ludzie pozbawieni wiary w Boga i Jego objawione słowo nie znajdują niczego dobrego ani w tym świecie, ani w następnym. Dla takich osób nie ma żadnego szczęścia. Dlatego należy z wiarą przestrzegać zasad pism objawionych i w ten sposób wznieść się do platformy wiedzy. Bowiem tylko taka wiedza może pomóc w osiągnięciu transcendentalnej platformy duchowego rozumienia. Innymi słowy, osoby wątpiące nie zajmują żadnej pozycji na ścieżce wyzwolenia duchowego. Aby osiągnąć sukces, należy brać przykład z wielkich ācāryów pochodzących z sukcesji uczniów.

ZNACZENIE:
 
Kto przestrzega instrukcji Bhagavad-gīty, tak jak nakazuje to Pan, ten – dzięki łasce wiedzy transcendentalnej – uwalnia się od wszelkich wątpliwości. Jako integralna cząstka Pana, posiadając pełną świadomość Kṛṣṇy, jest on już utwierdzony w samowiedzy. Wskutek tego czyn nie jest już dla niego przyczyną niewoli.

ZNACZENIE:
 
System yogi, o którym mowa w tym rozdziale, nazywany jest sanātana-yogą, czyli wiecznymi czynnościami żywej istoty. W yodze można wyróżnić dwa rodzaje aktów ofiarnych: jeden nazywany jest ofiarą z własnych bogactw materialnych, a drugi wiedzą o duszy, co jest czysto duchowym zajęciem. Jeśli ofiara z dóbr materialnych nie idzie w parze z realizacją duchową, wtedy staje sie ona ofiarą materialną. Kto natomiast dokonuje takiej ofiary w jakimś celu duchowym, czyli w służbie oddania, ten czyni doskonałą ofiarę. Jeśli weźmiemy pod uwagę czynności duchowe, znajdziemy tu również dwa podziały, mianowicie: zrozumienie własnego „ja” (czyli własnej konstytucjonalnej pozycji) oraz zrozumienie prawdy o Najwyższej Osobie Boga. Kto podąża ścieżką wytyczoną przez Bhagavad-gītę, taką jaką ona jest, ten bez trudu może zrozumieć te dwie dziedziny wiedzy duchowej. Nie ma on trudności w osiągnięciu doskonałej wiedzy o duszy jako integralnej cząstce Pana. I wiedza ta jest dobrodziejstwem, gdyż osoba ta może dzięki niej zrozumieć transcendentalne czyny Pana. Na początku tego rozdziału Pan Sam wspomniał o Swoich transcendentalnych czynach. Kto nie rozumie nauk Gity, ten jest osobą niewierzącą, co oznacza też, że niewłaściwie korzysta ze swojej częściowej niezależności danej mu przez Pana. Jeśli ktoś, pomimo tych nauk nie rozumie prawdziwej natury Pana, jako wiecznej, pełnej szczęścia i wszechwiedzącej Osoby Boga, ten z pewnością jest głupcem numer jeden. Niewiedzę można zniweczyć poprzez stopniowe przyjmowanie zasad świadomości Kṛṣṇy. Świadomość Kṛṣṇy może zostać rozbudzona przez różnego rodzaju ofiary składane półbogom, ofiary dla Brahmana, ofiarę celibatu, życia rodzinnego, kontrolowanie zmysłów, praktykowanie yogi mistycznej, oddawanie się pokutom, rezygnację z dóbr materialnych, studiowanie Ved i uczestniczenie w instytucji społecznej nazywanej varṇāśrama-dharmą. Wszystko to uważane jest za ofiarę i podstawą tych wszystkich czynności jest uregulowane działanie. Jednakże ważną rzeczą w tych wszystkich zajęciach jest samorealizacja. Kto dąży do tego celu, ten jest prawdziwym studentem Bhagavad-gīty; kto natomiast wątpi w autorytet Kṛṣṇy – upada. Dlatego jest taka zasada, która oznajmia, że Bhagavad-gītę, czy też każde inne pismo święte, należy studiować pod kierunkiem bona fide mistrza duchowego, służąc mu i całkowicie mu się podporządkowując. Bona fide mistrz duchowy pochodzi z sukcesji uczniów istniejącej od czasów niepamiętnych i nie wypacza on nauk Najwyższego Pana, jakich miliony lat temu udzielił On bogu słońca (przez którego następnie nauki Bhagavad-gīty zostały przekazane do ziemskiego królestwa). Należy więc podążać ścieżką wytyczoną przez Bhagavad-gītę, tak jak poleca to sama Gītā, i należy wystrzegać się ludzi zainteresowanych własną korzyścią i popularnością, którzy zwodzą innych ze słusznej drogi. Pan jest bezwzględnie najwyższą osobą, a Jego czyny są transcendentalne. Kto to rozumie, ten jest osobą wyzwoloną już od samego początku swoich studiów nad Bhagavad-gītą.